Như đã trình bày ở bài viết trước, công đoạn đầu tiên trong việc sản xuất và cung cấp chổi quét nhà bông cỏ, hay còn gọi là chổi đót, chổi chít, chổi quét nhà, đó là thu hoạch đót, việc này đã được các thương lái lo liệu. Tiếp sau đó là một loạt các khâu khác nhau để biến những cây đót thô sơ thành những cây chổi hữu dụng. Có thể tóm lược quá trình ấy thành 6 công đoạn thế này: Phơi đót – Xé đọt – buộc lọn – bện lưỡi – đóng cán – bao bì. Mỗi công đoạn có những đòi hỏi đặc thù và rắc rối riêng, vậy chúng ta cùng tìm hiểu từng công đoạn một.
Xem những sản phẩm chổi của cơ sở chổi và dụng cụ Bông May tại đây
Phơi bông đót
Đót mới thu hoạch hẵng còn tươi và thô, không thể dùng ngay để làm chổi được, cho nên cần phải phơi khô trước. Trước khi đem phơi đót được sơ chế để loại bỏ những phần cành lá gốc rễ dư thừa. Số cành lá này cũng không bỏ đi nhưng được dùng làm thức ăn cho gia súc.
Việc phơi đót cũng đòi hỏi những kĩ thuật khéo léo. Trước tiên không được phơi quá dày, vì bằng không sẽ xảy ra tình trạng lớp trên khô mà lớp giữa và lớp dưới chưa kịp khô, khiến cho chất lượng đót không đồng đều. Những người làm nghề chổi lâu năm sẽ biết dựa vào mức độ nắng để phơi dày mỏng thế nào cho thích hợp. Vì nếu phơi mỏng quá thì sẽ chiếm diện tích sân phơi và mất nhiều thời gian. Trời nắng lớn thì phơi dày một chút, trời ít nắng thì lại phơi mỏng ra cho nhanh khô.
Đót khô đến mức độ nào thì có thể dùng được? Cái này cũng không dễ xác định. Nếu phơi khô quá đót sẽ bị xơ xác, giòn, dễ gãy, rụng bông. Nhưng nếu phơi đót không đủ khô lại càng nguy hiểm hơn, bởi vì về sau khi làm thành cây chổi, để lâu sẽ xảy ra tình trạng mối mọt, ẩm mốc. Sự khác biệt giữa thợ giỏi và thợ dở chính là ở chỗ này. Các thợ giỏi có thể nhận biết chính xác khi nào đót đã đủ khô, trong khi các thợ dở thường lầm lẫn hoặc để đót khô quá, hoặc lại để đót ẩm quá.
Như đã trình bày ở trên, công đoạn phơi đót quyết định đến chất lượng và độ bền của cây chổi sau này. Trong khi nhiều cơ sở sản xuất chổi vì muốn cho kịp tiến độ và sản xuất cho nhanh thường phơi đót qua loa, chổi khi làm ra tuy đẹp nhưng về sau dễ hư hại. Cơ sở Bông May rất chú trọng đến giai đoạn này, đót phơi không đủ khô thì không làm, đót phơi khô quá thì bỏ, sao cho chổi sản xuất ra phải đạt chất lượng tốt nhất.
Xé đọt
Đót sau phơi được chuyển đến cho nhóm thợ lo phần xé đọt. Nếu nhìn vào một cây đót chúng ta sẽ dễ dàng nhận ra các bộ phận của nó gồm phần thân (thân đót thuộc dạng thân rỗng, xốp) và phần bông. Xé đọt chính là tách rời phần bông ra khỏi phần thân. Phần bông sau khi tách sẽ được bó lại thành từng bó có trọng lượng cụ thể rồi chuyển sang khâu buộc lọn, từ đó bện thành cây chổi. Do đó loại chổi này mới có cái tên rất mộc mạc là “chổi bông cỏ”.
Xé đọt không đơn giản, người thợ giỏi cần phải hội đủ ba yếu tố: nhanh – chính xác – đẹp. Nhanh vì khối lượng đót cần xé một ngày rất lớn, có khi lên đến vài tấn. Khâu xé đọt nếu làm chậm sẽ kéo lùi cả dây chuyền. Tuy nhiên cũng đòi hỏi sự chính xác, tức là đọt xé ra không phạm vào phần thân, không quá ngắn mà cũng không quá dài, không quá to mà cũng không quá nhỏ. Cuối cùng đọt cần phải đẹp, không gãy không rụng bông, không xước đọt, lại còn phải biết lựa ra những bông hư, bông xấu… Ngoài ra trong khi xé đọt người thợ cũng phải phân đọt thành các loại khác nhau tùy theo mức độ đẹp xấu.
Đối với những người thợ khéo tay, đáp ứng cả ba tiêu chí trên không có gì làm khó. Nhưng xảy ra nhiều trường hợp các cơ sở sản xuất muốn đẩy nhanh tiến độ thường cho những người ít kinh nghiệm tham gia xé đọt, kết quả là họ làm rất nhanh nhưng đọt xé ra không đều, không đẹp, lẫn nhiều tạp chất, cỏ cây.
Tìm hiểu về sản phẩm chổi quét nhà của Bông May
Buộc lọn chổi
Như đã nói ở trên, đót sau khi được xé đọt sẽ chuyển sang phần buộc lọn. Chú ý quan sát một cây chổi ta sẽ thấy lưỡi chổi được hợp lại từ nhiều bó nhỏ giống nhau, tựa như một cây quạt, mỗi bó nhỏ đó gọi là “lọn”. Thông thường chổi nhỏ thì khoảng 10 lọn, chổi lớn khoảng 13-15 lọn.
Buộc lọn đòi hỏi sự chính xác rất cao, mười lọn buộc xong phải y như một về hình dáng, trọng lượng, kích thước. Tuyệt đối không được phép có lọn to lọn nhỏ, lọn ngắn lọn dài, lọn nặng lọn nhẹ. Nếu buộc lọn không đều sẽ ảnh hưởng rất lớn đến độ thẩm mỹ của cây chổi.
Thông thường các thợ lành nghề có thể dùng tay và mắt xác định chính xác kích thước và cân nặng của mỗi lọn, các thợ ít kinh nghiệm hơn cần phải dùng một chiếc cân nhỏ, cân đọt chính xác trọng lượng cho sẵn rồi bó lại với nhau thành lọn. Việc buộc lọn cũng tùy theo từng chủng loại chổi mà điều chỉnh kích thước trọng lượng cho phù hợp.
Các đơn hàng lớn xuất sang nước ngoài thường đòi hỏi sự chính xác rất cao về kích thước và trọng lượng cũng như sự đồng bộ của sản phẩm. Vậy nên nếu khâu buộc lọn làm không kĩ, làm ẩu cho nhanh như nhiều cơ sở nhỏ lẻ khác chủ trương thì rất khó kiểm soát được quy cách của chổi nếu như sản xuất với số lượng lớn. Đây cũng chính là yếu tốt phân biệt giữa sự chuyên nghiệp, tính trách nhiệm và sự nghiêm túc của các đơn vị sản xuất, là điều mà cơ sở Bông May luôn đặt lên hàng đầu.
Bện lưỡi
Các lọn sau khi bó xong sẽ được chắp lại với nhau, dùng chỉ, dây dù, hoặc dây cước, hoặc kẽm cố định lại, thao tác này gọi là “bện” và công đoạn này gọi là “bện lưỡi”. Bện lưỡi quyết định trực tiếp đến độ chắc chắn và thẩm mĩ của chổi.
Kĩ thuật bện là khó nhất trong cả quá trình làm chổi. Người bện giỏi thì chổi thành phẩm sẽ đẹp, đều, giữa các lọn không có khe hở, đường dây đan thẳng đều không méo mó, không chỗ thưa chỗ chặt. Lưỡi chổi bện xong cầm lên cho cảm giác chắc chắn, các lọn gắn kết với nhau thành một khối thống nhất, không lọn nào bị lỏng, khi quét lưỡi chổi chuyển động theo ý muốn. Ngược lại đối với những thợ yếu tay nghề, lưỡi chổi bện ra trông méo mó, hình thể tán loạn, dây nhợ chạy xiên xẹo, các lọn lỏng lẻo, chổi sử dụng thời gian là bung tróc. Vì vậy việc phân biệt giữa một cây chổi tốt và không tốt là điều khá dễ dàng.
Chổi có nhiều loại khác nhau, cho nên đối với mỗi loại cũng có cách bện lưỡi khác nhau. Những thợ ít kinh nghiệm thường chỉ có thể bện một hoặc hai loại lưỡi khác nhau, cho nên khó lòng xoay sở khi được yêu cầu làm những mẫu chổi mới. Cơ sở Hương Mộc sở hữu đội ngũ thợ lành nghề, kinh nghiệm phong phú cho nên có thể đáp ứng bất cứ mẫu
mã hoặc yêu cầu nào của khách hàng về quy cách của sản phẩm, bên cạnh đó còn nghiên cứu để tìm ra phương pháp thực hiện nhanh nhất, kinh tế nhất mang lại thuận tiện cho khách hàng.
Dô cán
Công đoạn cuối cùng là gắn lưỡi chổi vào tay cầm, hay còn gọi là cán chổi, khâu này gọi là “dô cán”. Loại cán truyền thống của chổi bông cỏ là dùng chính thân cây đót. Phần thân được tách ra khỏi phần đọt sẽ được bó lại với nhau theo kích thước nhất định, sau đó gắn vào phần lưỡi chổi tạo thành sản phẩm hoàn chỉnh.
Tuy nhiên hiện nay với sự phát triển của thị trường cơ sở Hương Mộc đã nghiên cứu tạo ra nhiều loại cán chổi khác nhau cho phù hợp với mục đích sử dụng. Trong đó có cán nhựa, cán gỗ, cán tre, cán inox, cán mây… Nguyên liệu làm cán cũng phải được lựa chọn cẩn thận và gia công tỉ mỉ để đạt đến độ thẩm mĩ có thể chấp nhận được.
Việc dô cán đòi hỏi sự chắc chắn và đẹp mắt. Cán và lưỡi phải được gắn kết chặt chẽ với nhau thành một thể thống nhất.
Bao bì
Thông thường sau công đoạn dô cán thì đã hoàn thành sản phẩm, có thể đem bán trực tiếp ra ngoài thị trường và sử dụng ngay, không cần bao bì gì thêm nữa. Tuy nhiên, trong một số trường hợp theo yêu cầu của khách hàng, chổi sẽ được bọc lưỡi bằng bao bóng kiếng, hoặc bao giấy sau đó đóng thành từng thùng, hoặc bao với số lượng nhất định để thuận tiện trong quá trình vận chuyển và đo đếm.
Trong những trường hợp như thế, việc đóng gói và bao bì sản phẩm hoàn toàn tuân theo một cách nghiêm túc yêu cầu của khách hàng. Tuy nhiên cơ sở Hương Mộc cũng tích cực góp ý và tư vấn với khách hàng để tìm ra giải pháp bao bì tiện lợi và kinh tế nhất tùy theo yêu cầu về vận chuyển và quy cách sản phẩm.
