Dãy núi Tam Đảo phân chia ranh giới hai tỉnh Vĩnh Yên và Thái Nguyên, chạy dài trên địa hạt mấy huyện Tam Dương, Bình Xuyên và Đại Từ của hai tỉnh. Có ba ngọn núi chính đột ngột cao vọt lên khỏi những mỏm núi khác và chính ba ngọn núi này đã mang tên cho cả dãy núi Tam Đảo, và ở giữa ba ngọn núi này là một nơi nghỉ mát lập nên từ hồi người Pháp,
Du khách ai đã qua nơi nghỉ mát này chưa?
Nơi đây có rừng xanh, có núi đỏ, có gió mát, có trăng ngàn, và giữa ngay cây rừng cỏ núi, đã có một thành phố xinh xắn với những biệt thự tráng lệ nguy nga, với những con đường râm mát.
Ở đây có hồ Thanh Thủy (Lac Vert) nước xanh trong vắt, trông suốt tới đáy hồ; có thác Bạc (Cascade d´Argent) nước đổ trắng ngần, bọt nước bắn tóe như hoa huệ, có tiểu lộ Kim Thuyền (Aliée des Cigales) ve kêu ra rả suốt ngày tựa khúc trường thiên lưu thủy; có đường Chu Vi (Chemin Ceinture) bọc quanh thành phố, có ngả Cửu Tuyền (Val d’Enfer) ghê rợn chẳng kém lối về địa ngục.
Bên những giây leo hoang dại, bên những cánh rừng rậm bát ngát bao la, du khách lại được ngắm cả những vườn hoa nhân tạo với hoa chăm, cỏ xén, lối phẳng, cây trồng.
Và du khách muốn đi chơi rừng chơi núi, du khách có thể lên núi Rùng Rình, lên chùa Thạch Bàn cao trên 1.400 thước, hoặc xuống Thạch Kiếm hay sang chùa Tây Thiên ở Thái Nguyên. Trong những con đường rừng nhỏ bé, chỉ đi lọt hai người, du khách sẽ được nghe chim hót, xem bướm bay, và thỉnh thoảng bắt gặp mấy con rùa nó chạy vội vàng vào khe suối. Nhân tiện xin nói qua về ngọn núi Rùng Rình. Núi này cao ngất tầng mây. Khi đứng trên đỉnh núi, ta sẽ thấy đất ở dưới chân chuyển động rùng rình, cơ hồ như muốn lún xuống. Tương truyền rằng ở đây có một hang sâu thăm thẳm không biết ăn tới đâu, nay miệng hang đã bị giây leo chằng chịt và rêu phủ lấp đi. Khi ta đứng trên đó, sức nặng của ta làm chuyển động đám giây leo rêu phủ, và do đó tên gọi núi Rùng Rình.
Giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ ấy, ngoài những người thành thị rủ nhau tới nghỉ mát, du khách thường bắt gặp những nàng sơn nữ, khăn áo chàm, đang thủng thẳng một mình leo núi, hoặc cùng bạn bè mang lâm sản hái được trong rừng về.
Những sơn nữ này người ở làng Quang Chu, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên, Dị Nậu, Hạ Nậu huyện Tam Dương tỉnh Vĩnh Yên, hoặc ở các làng xa khác ở quanh chân dẫy núi. Người dường xuôi quen gọi họ là người Mán.
Những làng này ở ven rừng, có khi ở ngay giữa ba bốn khu rừng, người dân sinh sống trông chờ vào rừng. Họ đốt than, làm rẫy, nhưng ngoài những công việc thường xuyên đó, người đường rừng thường có nhiều hoạt động hàng ngày khác. Đàn ông thường chú tâm vào việc săn bắn lấy thịt ăn, hoặc đánh bẫy thú dữ để lấy da và xương bán cho người Kinh tới mua sau khi đã lọc lấy thịt dùng ngay hoặc phơi khô để dành.
Còn đàn bà, họ nhiều công việc lắm.
Ở nhà họ chăn nuôi gia súc vật, đủ gà lợn, trâu bò. Họ nuôi để bán, họ nuôi để dùng và để phòng khi có công kia việc nọ như cưới xin, ma chay, giỗ chạp. Nuôi súc vật, họ dành con nào việc nào, họ định ngay từ lúc bắt đầu nuôi. Nhà họ có mẹ già ư? Họ nghĩ đến lúc bà cụ từ trần, họ nuôi sẵn một con bò và một con lợn, thì con bò và con lợn này không bao giờ họ bán, dù có người muốn mua với giá nào. Nếu mẹ già của họ, trời để sống lâu, con bò hoặc con lợn nuôi mãi già rồi chết thì họ nuôi thay con bò, con lợn khác, chứ nhất định không đem dùng những con vật đó vào một trường hợp nào. Cũng như khi họ có con trai lớn sắp lấy vợ, họ cần có con trâu để mổ thịt vào ngày cưới, họ sẽ nuôi sẵn một con trâu, và con trâu đó họ chỉ dùng để làm cỗ cuới con.
Những súc vật nào, họ không dành trước vào việc gì, họ mới đem bán hoặc đổi lấy thực phẩm hoặc đồ dùng khác khi cần.
Ngoài việc chăn nuôi súc vật, chính người sơn nữ đã mang bán những con vật nhỏ như gà vịt, chim ngan. Đàn ông chỉ đi chợ khi nào cần bán những giống vật lớn như trâu bò.
Sự chăn nuôi gà vịt, trâu bò ở vùng rừng núi này không tốn bao nhiêu thì giờ. Gà vịt họ cứ thả ở dưới sàn nhà, hàng ngày vứt cho ít ngô, ít thóc, còn chính chúng phải tự kiếm lấy cái ăn. Rồi những con vật đó lớn lúc nào, đẻ lúc nào, ấp lúc nào họ cũng không để ý. Khi nào
cần bán hay giết thịt bấy giờ họ mới nhận thấy gà vịt của họ đã lớn hoặc đã sinh sôi nảy nở ra nhiều.
Ngay cả đến nuôi lợn và trâu bò cũng vậy. Núi rừng không thiếu gì cỏ, đàn vật họ thả rong, chiều chiều họ mới xua chúng về chuồng. Có mất mát vài con cũng không sao, rồi lợn nái sẽ sinh đàn lợn khác. Chỉ trừ khi mất con trâu con bò họ mới lưu tâm tìm kiếm.
Bài viết được tổng hợp bởi cơ sở chổi và dụng cụ Bông May. Chúng tôi chuyên cung cấp chổi đót, chổi dừa, dụng cụ vệ sinh khu vực thành phố Biên Hòa
Họ sống giản dị quen với thiên nhiên. Những con vật họ nuôi, họ cũng coi như những lâm sản ở trong rừng. Thực vậy, dù ở trong nhà hay ở trong rừng những con vật ấy cũng như những lâm sản ấy đều do trời đất sinh ra cả. Trời đất cho ta cái gì, ta được hưởng vật ấy. Ta chả cần mất công đi lấy về, hoặc nuôi cho chúng lớn là ta có quyền dùng. Ta mất công, ta phải có quyền hưởng, và cũng đừng bao giờ ta tranh công của người khác.
Nguyên tắc thật là đơn sơ nhưng cũng không phải là không hợp lý. Người ở rừng núi bao giờ cũng tôn trọng nguyên tắc này, nên không bao giờ xảy ra những truyện tranh giành, trộm cắp. Ai trồng cây người đó hưởng quả, và nếu cây mọc tự nhiên ở trong rừng ai mất công vào tìm người đó đuợc lấy quả.
Cũng theo nguyên tắc trên, các cô sơn nữ vùng Tam Đảo, hàng ngày thường vào rừng để kiếm tìm lâm sản. Có khi các cô dắt nhau vài bốn người cùng đi, có khi các cô đi một mình. Rừng rậm huyền bí với các người vùng xuôi, nhưng đối với các cô, rừng rậm không xa lạ gì. Những lối mòn, những cây đại thụ, tiếng hót của loài chim, tiếng kêu của giống thú, các cô quen lắm rồi. Các cô biết rõ đi tới đâu sẽ có suối chảy róc rách, đi tới đâu sẽ lấy được củ nâu, sẽ hái được lá kim giao, sẽ cắt được đông trùng hạ thảo, sẽ đẵn đuợc ống giang, sẽ lấy được mộc nhĩ… Hàng năm, tuần tự theo thời tiết của từng mùa, các cô vào rừng kiếm từng thứ mang về dùng ngay, phơi khô đem bán hoặc đem đổi tại các phiên chợ.
Đi rừng thường thường bao giờ các cô cũng ăn vận như đi chợ. Chiếc khăn chàm chít trên đầu như che lấy khuôn mặt trắng trẻo bầu bĩnh hiền lành. Mắt sáng, môi tươi, thỉnh thoảng giữa câu chuyện với nhau các cô nở một nụ cười duyên dáng. Đôi lỗ tai đeo đôi khuyên bạc hoặc đôi khi bắt chước người Kinh các cô đeo đôi trầm bằng hổ phách đỏ sẫm lẫn mầu nâu. Các cô mặc chiếc áo cánh màu chàm bó chặt lấy người, và trước ngực là một chiếc yếm sặc sỡ tự tay các cô may và thêu, mặc phủ đè lên chiếc áo chàm. Một chiếc kiềng bạc lớn đeo ở cổ đè lên chiếc yếm, làm cho màu sặc sỡ càng thêm nổi. Hai tay các cô cũng đeo vòng bạc hoặc vòng hổ phách lẳn lên cổ tay tròn trĩnh. Các cô vận chiếc váy chàm có thắt lưng xanh tươi hoặc đỏ thẫm. Chân các cô thường đi đất, nhưng cũng nhiều khi các cô đi giày gai hoặc giày vải do các cô khâu lấy.
Các cô đeo trên lưng chiếc sọt lớn để đựng các lâm sản hái được. Để tự bảo vệ cũng như để phạt cây những khúc đường quá rậm rạp, bao giờ các cô cũng mang theo một con dao quai lớn.
Dù đi một mình hay đi có bạn, bao giờ cô sơn nữ cũng đi thủng thỉnh, lưng khom khom, bước đi theo đà dốc núi.
Trong lúc đi rừng như vậy các giác quan của cô rất tỉnh táo. Một mùi hương thoang thoảng, một tiếng động khác thường, một rung động của nhánh cây ngọn cỏ, cô đều để ý tới. Mùi huơng thơm có thể báo hiệu một tổ ong mật, một cây có quả chín; một tiếng động có thể do thú dữ gây nên; một rung động của ngọn cỏ nhánh cây có thể là kết quả của sự chuyển vận của một con rắn độc, hoặc một con thú rừng cô khả dĩ bắt được. Với những sự nhận xét ấy, cô có một phản ứng rất nhanh, hoặc cô kiếm tìm tổ ong đánh dấu để ngày hôm sau mang hương đốt và dụng cụ để lấy, và để tránh khỏi bị ong theo đốt; hoặc tìm cây để hái quả; hoặc cô cầm sẵn dao quai, đứng ẩn mình vào một gốc cây để đề phòng thú dữ và rắn độc. Cô rất bình tĩnh trước mọi sự xảy ra.
Cô vào sâu trong rừng, Cô đi từ sớm cho đến qua trưa mới ra. Cô hái nấm hương, hái mộc nhĩ, hái chè rừng, ngoài các lâm sản có theo thời tiết của từng mùa. Lúc ra về bao giờ chiếc sọt của cô cũng đầy lâm sản, có khi kèm thêm vài ổ trứng kiến, vài ổ chim rừng cô bắt gặp.
Gặp những hôm ấm trời, rừng nhiều vắt, đề phòng sẵn, cô thường mang theo một chất thuốc bằng lá cây. Những con vắt đang đốt người, bị một giọt thuốc nhỏ là nhả miệng ra lăn xuống đất.
Tìm hiểu văn hóa Việt Nam:
Phong tục truyền thống Việt Nam vào Tết Nguyên Đán
Nghi lễ cung đình Huế
Làng quê truyền thống Bắc bộ mang những đặc điểm gì?
Những lúc đi rùng từng bọn, các cô thường xuyên trò chuyện cùng nhau về công việc trong làng, nhất là về các chàng trai đã để ý tới các cô. Chàng nào săn bắn giỏi, chàng nào thổi sáo hay, chàng nào làm rẫy khỏe. Cũng có lúc, trước tiếng chim ca, trước cảnh hoa rừng đua nở, các cô nhớ đến người yêu, các cô cùng nhau cất tiếng ca vài câu hát. Rồi các cô lại lặng lẽ đi tìm lâm sản.
Người đường rừng, các cô sống với rừng nhiều. Rừng đã có với các cô rất nhiều kỷ niệm, có khi kỷ niệm yêu đương nữa, vì đã hơn một lần, những nàng sơn nữ đã gặp gỡ người yêu trong giữa lúc đi đường. Chàng trai rừng núi hoặc cũng đang đi kiếm lâm sản như cô, hoặc đang đi săn muông thú thì bắt gặp cô ở giữa rừng. Đôi bên chào nhau, rồi chàng giúp nàng xách bó núc nắc quá nặng nề nàng đang xách ở tay vì sọt trên vai đã quá đầy, hoặc gỡ hộ nàng nhánh gai vương vào quần áo. Nàng cảm động về sự tử tế của chàng, đôi bên nói những lời dịu ngọt, rồi hẹn hò cùng nhau, và đến phiên chợ cưới cuối năm đôi bên công nhiên gặp nhau như chính thức hóa mọi yêu đương giữa hai người. Hoặc có khi nàng hỏi thăm đường chàng, chàng đưa nàng ra khỏi rừng, tặng vài con muông thú săn bắn được, rồi nàng cảm động, chàng ngây ngất nhìn nàng: yêu đương bắt đầu từ đấy. Một lần gặp gỡ, hai ba lần gặp gỡ và những lần gặp gỡ sau nữa để sau cùng hẹn nhau tới phiên chợ cưới cuối năm như trăm nghìn cặp trai, gái khác. Mỗi trường hợp mỗi khác, nhưng yêu đương muôn thuở vẫn là yêu đương. Đôi mắt cùng liếc, đôi lòng cùng ưa, những nụ cười đáp lại những nụ cười, và theo những nụ cười là những lời êm ái. Đôi trái tim cùng rung động, chàng và nàng tưởng như trời sinh ra đôi người cốt để gặp nhau, để thuơng yêu nhau, để cùng nhau hẹn hò sau đó sẽ gặp nhau như cây liền cành như chim liền cánh cho tới khi đầu bạc răng long.
Gặp những hôm trời mưa, không đi rừng thì ở nhà nàng dệt vải. Nàng dệt những tấm vải sặc sỡ để làm yếm, làm khăn. Nàng cũng cần trang điểm cho mình, nhất khi nàng đã bén yêu đương với chàng. Cần phải cho chàng thấy cái nhan sắc kiều diễm của mình trong những bộ quần áo đẹp, để cho chàng thấy vẻ lộng lẫy của mình giữa mây ngàn gió núi, giữa hoa lá cỏ cây. Nàng cần trang điểm hơn nữa, khi đi phiên chợ cưới cuối năm.
Đây là một phiên chợ đặc biệt của đồng bào người Mán suốt mấy tỉnh Vĩnh Yên, Phú Thọ, Tuyên Quang và Thái Nguyên. Chợ họp ngày 25 tháng chạp âm lịch tại xã Tam Lộng, huyện Bình Xuyên tỉnh Vĩnh Yên, trên một khu đất rộng, thường ngày vẫn là nơi họp chợ của mấy xã quanh vùng. Chợ ở ngay lối vào làng Tam Lộng, giữa cánh đồng bên một con sông đào nhỏ.
Ngày phiên chợ cưới, các nam thanh nữ tú đồng bào Mán từ mấy tỉnh trên kéo tới đông đảo vui vẻ lắm. Có cả các ông bà lão đi theo, trước để chứng kiến những lời giao uớc của các lứa tuổi niên thiếu, sau là để nhớ lại cái thời tuổi trẻ của mình đã tươi như hoa, đẹp như tranh vẽ.
Người già, người trẻ, ai nấy đều áo quần lịch sự chỉnh tề. Họ mặc bộ quần áo đẹp nhất. Họ đội chiếc khăn mới nhất, họ đi đôi hài sảo gọn nhất. Các sơn nữ khoác chiếc yếm sặc sỡ nhất, và có bao nhiêu đồ trang sức lộng lẫy, ngày hôm nay các cô phải đeo cho hết vòng cổ, hoa tai, vòng tay và cả vòng chân nữa.
Họ túm tụm đứng với nhau trên nền chợ, xen lẫn vào các người bán hàng hay họ túm tụm đứng với nhau ven bờ ruộng. Đây một cặp trai gái đang nỉ non tình tự, kia một chàng trai đang khẩn khoản biếu sơn nữ một món quà kỷ niệm.
Mặc cho gió cuối năm căm căm rét, họ vẫn đứng ngay giữa trời. Hôm nay họ cùng nhau ôn lại những buổi gặp gỡ từ trước, hôm nay có ông già bà cả chứng kiến lời giao ước đinh ninh của họ. Lòng họ rộn ràng lửa yêu đương; họ sợ chi giá lạnh ngoài trời. Bầu trời cuối đông đã bớt ảm đạm, trên cây những lộc non đã đâm chồi.
Gặp nhau đây, họ nhắc lại những lời êm dịu, sửa soạn cùng nhau đón một mùa xuân tưng bừng. Họ mua tặng nhau những kỷ niệm ở ngay phiên chợ.
Phiên chợ họp từ 10 giờ sáng cho đến 5 giờ chiều thì tan theo những người bán hàng về chợ.
Sau lời giao ước, họ dắt nhau đi ăn uống tại các quán chợ, trước khi cùng nhau từ giã.
Một năm một lần, trai lành gái tốt dắt nhau tới phiên chợ cuới để định đoạt cuộc hôn nhân của đời mình.
Ở chợ ra về, gái cũng như trai, lòng sung sướng, mặt hớn hở, vừa đi vừa vui vẻ chuyện trò. Cặp trai gái này thành vợ thành chồng rồi sang năm sẽ có những cặp trai gái khác dắt nhau đi chợ cưới Tam Lộng.
Chợ cuới xong thì xuân đến, một mùa xuân êm ấm cho những lứa đôi vừa trọn nghĩa hẹn hò!
Các sơn nữ vùng Tam Đảo, quanh năm sống cùng rừng núi không bao giờ quên phiên chợ cưới cuối năm. Các cô đi chợ để gặp gỡ những chàng trai, các cô đi chợ để trọn lời thề ước, các cô đi chợ để tạo lấy hạnh phúc của mình, và các cô đi chợ để chia vui cùng người khác.
Rồi xuân sang, các cô lại trở lại cuộc sống hàng ngày với núi cao rừng thẳm, nhưng những khi nhàn rỗi, các cô vẫn thường cùng người yêu ôn lại kỷ niệm ngày phiên chợ.